Een treffende metafoor is nooit weg

We hebben onze handen niet voor niets. We zitten dan ook overal aan. Aan dingen, spullen, lichaamsdelen van onszelf en aan anderen. Al frunnikend verspreiden we veel vuiligheid. Hoeveel? Denk maar ‘s aan het Duizenddingendoekje. Beknopt in zijn veelzeggendheid. Ik keek – op discrete afstand, aanmerkelijk groter dan de recent ingevoerde sociale afstand – naar een man die in een winkelpassage geld pinde. Hij knoopte zijn jas los en haalde uit het verborgene van zijn kleding z’n pinpas tevoorschijn. Nadat zijn vingers het touchscreen hadden beroerd, hoorde ik hoe zijn opdracht flapperend werd uitgevoerd.

Geld opgeborgen in een billfold, knopen van zijn jas dicht, een krabbel achter zijn oor en daar ging hij… Iets kopen, nam ik aan, ergens waar contant nog mocht. Misschien wel een flacon desinfecterende gel. Maar dat touchscreen, die parkeerautomaat, de roltrapband, het leenfietsstuur – was dat nu wel of niet virusvrij geweest? Geen idee. Toen realiseerde ik me pas dat ik had staan kijken naar een keten waarlangs bacteriën en virussen zich verspreiden. Via de allergewoonste, doordeweekse handelingen als een jas dichtknopen en een pinautomaat bedienen. En dat zonder zelfs maar in de buurt te zijn geweest van een droge kuch of een besmettelijke hoestbui. Daartegen is zelfs de intelligentste lockdown niet opgewassen. Verder dan wetshandhavers die met de ene hand ‘afstandmijders’ bekeuren en met de andere een ingezeept doekje over parkeermeters halen, kom ik niet. Wat dan wel?

‘Ik constateer een groeiend enthousiasme voor digitaal werken. Onderwijs vindt digitaal plaats net als veel vergaderingen en overleggen. Bij de lokale middenstand is zelfs sprake van een digitale versnelling.’

Ik constateer een groeiend enthousiasme voor digitaal werken. Bij de middenstand is zelfs sprake van een digitale versnelling. Met als motto: ‘de afstand tussen u en uw winkelier op de hoek is meer dan anderhalve meter, dus is het nergens voor nodig uw digitale boodschappen bij een bedrijf verder weg te bestellen’. Actieve, creatieve binnenstadwinkeliers die samen een bezorgservice opzetten. Een wake-up call die absoluut genoemd mag worden. Een coronasprong over een lat waartoe veel middenstanders zich tot voorkort niet in staat achtten. Local heroes!!!

Minder te spreken ben ik over meningen waarmee de digitalisering van de communicatie wordt bejubeld als een middel om sneller te beslissen. Simpel, zonder ‘jamaren’ of ‘geouwehoer’. Kwalificaties die ik meen te kunnen interpreteren als: ‘Hoera, de hiërarchie is weer terug van weggeweest!’ En dan te bedenken dat dit vaak dezelfde types zijn die een paar weken geleden nog zwoeren bij de intermenselijke waarde van teamoverleg en het democratische gehalte van WhatsApp-groepen. Het kan verkeren.

Of deze trend net zo besmettelijk zal blijken te zijn als het coronavirus, weet ik zo net nog niet. Zeker, op minder vergaderen, daar is niets op tegen. Maar telefonisch of online vergaderen is niet minder vergaderen maar anders vergaderen. Goed voor snelle ‘afstandelijke’ beslissingen waarbij nuances alleen maar in de weg zitten. Iedereen die wel eens telefonisch vergadert, herkent toch dat gevoel van ‘schepen die elkaar in de nacht passeren’. Zeker als met een hele groep, aan de andere kant van de lijn, wordt geconfereerd. ‘Krabbelde iemand daar zojuist iets op het whiteboard dat iedereen ziet behalve ik? Dat soort dingen. Met Teams, Hangout, Zoom of Skype bijvoorbeeld, gaat het iets beter. Kan je tenminste nog een beetje zien of de lichaamstaal synchroon is aan wat er wordt gezegd.

Maar het is toch vooral: Talking Heads. En ook hier dwingt het medium inherent tot efficiëntie. Die soms heel heilzaam kan zijn. Maar soms ook helemaal niet. Omdat communicatieve digitalisering ten diepste indruist tegen wat ons tot mensen maakt. Wezens, behept met sociaal en pro-sociaal gedrag, soms zelfs empatisch vermogen, dieren met ‘uitgesproken’ lichaamstaal, evolutionair geprogrammeerd om samen te werken.

‘Wezens, behept met sociaal en pro-sociaal gedrag, soms zelfs empahtisch vermogen, dieren met ‘uitgesproken’ lichaamstaal, evolutionair geprogrammeerd om samen te werken.’

Al blijft het verstandig om de zalvende preken over onze saamhorigheid en hartroerende blijken van medemenselijkheid en altruïsme van tegenwoordig te blijven bestrooien met flinke korrels zout. Want, competitief zijn we ook. Niet alles is rozengeur en maneschijn zoals sommige woekerprijzen voor mondkapjes laten zien. En hamsteren mag dan een, diep in ons gewortelde, behoefte aan controle zijn, als de paracetamol voor je neus is weggekocht dan voel jij de pijn dubbel; je was te laat en je houdt je echt hoofdpijn.

In de heerlijke film Il Postino leert een dichter in spe gaandeweg wat een metafoor is. Dat thema spreekt me aan omdat metafoor in het Grieks gewoon ‘overbrengen’ betekent; ‘transport’ in het Latijn en in het Nederlands ‘vervoer’. De aspirant-poëet raakt totaal begoocheld door dat woord wanneer hij beseft dat hij in alles in de wereld een metafoor voor iets anders kan zien. Door overdrachtelijke taal te gebruiken, wint hij zelfs de vrouw van zijn dromen voor zich. Tot verdriet van zijn toekomstige schoonmoeder die vindt dat metaforen verboden zouden moeten worden.

Diezelfde neiging – alles in de besluitvorming zoveel mogelijk rationaliseren – beluister ik ook in de loftrompetten op de ‘nieuwe afstandbediening’. Weg met de gelijkspreuk ‘Praat als je Power Point’. Redeneer als de bijsluiter bij een coronavaccin. Denk algoritmisch. Karigheid is de nieuwe kroon die ons allen past.

‘Diezelfde neiging – alles in de besluitvorming zoveel mogelijk rationaliseren – beluister ik ook in de loftrompetten op de ‘nieuwe afstandbediening’.’

Gek eigenlijk want als er iets is waarlangs menselijke emoties zich een weg banen dan is het wel de digitale snelweg. Doorgaans ‘recht voor z’n raap’ en metaforische uitbundig. Maar ook armoedig. Maar dat zullen de voorstanders van ‘hiërarchische beslisrondes’ niet bedoelen. En wij, van SCEX, al helemaal niet. Juist in een professie waar veel wordt gestandaardiseerd, geautomatiseerd en gerobotiseerd komt het aan op vloeiende menselijke contacten. Daarbij is helder taalgebruik nooit weg. Zolang we dus maar niet vergeten dat ‘Supply Chain’ ook een metafoor is. Een treffende en heel krachtige.

Casper Jansen