Vikingen en Tataren

Een eeuw lang zaten de twee machtigste naties van de wereld elkaar dwars. Groot- Brittannië van koningin Victoria en Tsaristische Rusland. In Centraal-Azië vochten ze om de hegemonie van dat gebied. Een krachtmeting die ze allebei ontkenden. De oorlog die niet bestond, werd door de Engelsen de ‘Great Game’ genoemd en door de Russen ‘Het toernooi van de schaduwen’.

Waar waren de Engelsen bang voor en wat wilden de Russen? Feit was dat toen het ‘spel’ begon hun invloedsferen circa drieduizend kilometer uit elkaar lagen en dat, de onderlinge afstand, toen het ‘spel’ ten einde liep, op een paar plaatsen zelfs minder was dan dertig kilometer. Dat was toen. Maar sommigen zeggen dat die competitie er nog steeds is. Voorheen tussen twee imperiums. Nu tussen de machtsblokken: Oost en West. Met nog steeds dezelfde vraag: wie heeft het straks voor het zeggen. Om te beginnen in dezelfde kontreien. En straks in de wereld van morgen.

De ‘Great Game’ voltrok zich tussen de Zwarte Zee en China. Een enorm gebied, met steppen en woestijnen, hoge bergen en rivierdalen. Klinkt vrij en blij maar al die ruimte is tegenwoordig opgedeeld in autonome naties. Om erin te komen heb je minimaal een visum nodig. Kirgizië, Tadzjikistan en Oezbekistan – om er slechts een paar te noemen – zijn voormalige Sovjetrepublieken en wellicht daardoor zijn Kaukasische landen notoir moeilijk gebleven. Honderden jaren een terrein waar mensen niet zozeer leefden als wel doorheen trokken. Nomaden en ook karavanen, langs trajecten die later de Zijderoute zouden worden genoemd; en tegenwoordig: de Nieuwe Zijderoute; een reclameleus waarmee Chinezen hun economisch imperialisme in een avontuurlijke en romantische gloed zetten. Een Duitse ontdekkingsreiziger besloot voor het gemak de hele streek ‘voorbij de rivier de Oxus’ Centraal-Azië te noemen. En die verzamelnaam gebruiken we nog steeds.

Wanneer begint iets? Altijd lastig. Denken we een kiem te hebben gevonden, vallen ons opeens andere dingen op. Eerdere gebeurtenissen met ogenschijnlijk solidere vertrekpunten. Dat de onvoltooide tijd het verleden kenmerkt, snap ik al een tijdje. En wat geweest is, gaat naadloos over in de onvoltooid toekomende tijd, dacht ik er dan altijd gauw bij. De vooruitgang & zo. Veel te simplistisch. Want de toekomst kan zich ook in de onvoltooid verleden tijd afspelen. Dat realiseer je je pas als ruziemakende machthebbers hun rechtvaardiging zoeken in vroegere gebeurtenissen. In de geschiedenis.

Het gaat wellicht wat ver maar voor de oorzaak van de Russische trek naar steeds zuidelijkere regionen grabbel ik uit de vergaarbak der historie toch de Mongolen. Dat zit zo. In de dertiende eeuw zetten de Mongolen de hele toenmalige wereld op z’n kop. Voor die tijd waren er ook altijd al nomadische stammen geweest die oost naar west getrokken om daar een beter leven voor zichzelf en een toekomst voor hun kinderen te zoeken. Een doel dat doorgaans met het nodige geweld werd verwezenlijkt. Maar zo bont – of succesvol, ‘t is maar hoe je het bekijkt – als Dzjengis Khan met zijn stamverwanten had nog niemand het gemaakt. Het scheelde niet veel of de Mongolen hadden heel Europa onder de voet te lopen. Meer door toeval dan geluk kwam het daar niet van.

Een stad die het bij die veroveringstocht zwaar te verduren kreeg, was Kiev, regeringszetel van vorsten die min of meer de baas waren over de hele zone tussen de Baltische baren en de Zwarte Zee. Deze machthebbers waren geen Russen maar van Scandinavische origine. Afstammelingen van Noormannen die eeuwen eerder vanuit Scandinavië over de rivieren naar Byzantium waren getogen om in de ‘hoofdstad van het Oost – Romeinse rijk’ fortuin te maken. Onderweg was een aantal van hen in de buurt van de Dnjepr blijven hangen. Gaandeweg maakten zij van Kiev een dynamisch knooppunt van handel en cultuur. Een prachtige stad, met meer inwoners dan het toenmalige Parijs en Londen, waar voorspoed regeerde.

Geplaatst in de hedendaagse actualiteit moet je er toch niet aan denken dat de Zweden, in plaats van lid te worden van de NAVO, zelf troepen naar Oekraïne zouden sturen. Waarom? Om het broedervolk te ondersteunen. Kiev werd immers ooit gesticht door de Vikingen. Gelukkig ging de fantasie van de Zweden niet ver genoeg om zich te bezondigen aan zo’n even potsierlijke als bedenkelijk historische aanspraak.

Casper Jansen

Photo by shahin khalaji on Unsplash