De Spelende Leider

Na de Val van de Muur werd het einde van de geschiedenis voorspeld. Eerder werd menigmaal het Einde der Tijden aangekondigd. Het is er niet van gekomen. Al doet het ‘Klimaat’ serieuze pogingen ons ervan te doordringen dat het menselijk leven op dit planeetje wel degelijk voortijdig beëindigd zou kunnen worden. Slag om de arm. Maar toch!

Telkens als zich historische feiten voordoen of aandienen, vragen we ons af hoe het is begonnen en waarom het zo fout heeft kunnen gaan. Waarom de lessen niet geleerd. Gebeurtenissen ter harte genomen. Want dat begrip hebben we nodig om te reageren op een geschiedenis die zich lijkt te herhalen maar dat steeds net even anders doet.

De oorsprong van wat we tegenwoordig Rusland noemen, ligt in de zogenoemde Roes-landen. Lang geleden. Kyiv was toen het machtscentrum. Op grond van dit, ook in Moskou niet omstreden feit, zou het logischer zijn dat de Oekraïners vinden dat Rusland zich bij hun land dient aan te sluiten, en niet andersom. Historische gebeurtenissen laten zich evenwel niet makkelijk fixeren. Om de doodeenvoudige reden dat er altijd iets aan vooraf gaat en er altijd iets na komt. Zo schijnt er vóór de oerknal al van alles aan de hand te zijn geweest. Ik wil maar zeggen: geschiedschrijving, er is geen beginnen aan.

Geschiedenis is onvoltooide tijd. Onze kijk op heden en verleden verandert voortdurend. We ontlenen er steeds weer nieuwe inzichten aan. Soms wisselen daardoor onze perspectieven. Of geven er een andere draai aan. Dan zeggen we bijvoorbeeld ‘sorry’ over iets waaraan we part noch deel hadden. Of maken er ruzie over. Want je ongelijk toegeven, valt niet iedereen even makkelijk. Zodoende legitimeren we er zelfs oorlogen mee. Wat weer nieuwe geschiedenis oplevert die het heden op zijn kop zet maar het verleden niet werkelijk doet veranderen. Hoogstens onze kijk erop, maar dat is niet hetzelfde.

In de historische overlevering wemelt het van de grote mannen en helden. We noemen ze zo omdat zij in de ogen van tijdgenoten en hun nageslacht grootse daden verrichtten. Voor een ideaal, een goede zaak of optreden, prestatie of wapenfeit. Verrichtingen die zich op een gegeven ogenblik in het collectief geheugen hebben genesteld. Tot stand gekomen door nationalistische haatpraat, eigendunk of ordinair voordringen op het wereldtoneel. Die beelden hoeven niet per se waar te zijn maar worden wel als zodanig gepercipieerd zoals lang geroemde handelingen, behorende tot de VOC–mentaliteit, die we tegenwoordig met gefronste wenkbrauwen en schuldbewuste blik beschouwen. De grote mannen en helden van toen, waren niet zelden foute aanvoerders. Met de kennis van nu? Nee, ook met de kennis van toen. Goed dus om het erover te hebben.

Waar we ook niet over uitgepraat raken, is leiderschap. Ook die eigenschap, dat talent of die vaardigheid heeft z’n canon. Zijn dat in de oude geschiedenisboekjes nog hoofdzakelijk koningen en staatslieden (denk aan: De Prins van Machiavelli of Utopia van Thomas More), tegenwoordig duiken we voor kennis over leiderschap in de managementboeken, schrijven ons in voor een training of pikken even een congres mee. De premisse is dat het te leren zou zijn, leiderschap.

Linke soep want niets is zo tijdgebonden en volatiel als hoe we over leiderschap denken. Kiest u maar! Autocratisch, integraal, vernieuwend, democratisch, transformationeel, transsectioneel, laisser fair, gedeeld, ondersteunend, sturend, participerend, functioneel, spiritueel, praktisch, mensgericht, samenbindend, bezielend, professioneel, lerend, directief, flexibel, operationeel, dienend, natuurlijk of distribuerend.

Intussen is er een nieuwe in de maak: kunstzinnig leiderschap. Het geestesproduct van de Oekraïense president die geheel op zijn eigen wijze en met verve zijn volk leidt. Wie herinnert zich nog de komiek en hoofdrolspeler in een politieke satire. Daarin speelde hij een schoolmeester die het per ongeluk tot president schopt. Lachen, natuurlijk! Of het lag aan het gevoel voor humor van de Oekraïners of aan hun cynisme weet ik niet. Wat ik wel weet, is dat toen hij besloot aan de presidentsverkiezingen meet te doen, bijna driekwart van de kiezers hem hun stem gaven.

Die creatieve vlucht kreeg niet meteen thermiek. Nog slecht een paar maanden geleden vonden zijn kiezers dat hij veel te weinig presteerde. Te lichtgewichtig. De werkgelegenheid vlotte niet en de corruptie was verre van weg. Zonder script leek hij verdwaald in zijn functie en maakte een timide indruk. Totdat zijn land werd aangevallen. Zijn schuchterheid maakte plaats voor onverzettelijkheid en moreel leiderschap. “Tijdens de aanval zullen jullie ons gezicht zien. Niet onze rug. Ons gezicht’’ bezwoer hij de vijand. Daar klonk een leider.

Er wordt wel beweerd dat leiderschap deels te leren is en dat de Oekraïense president van zijn Russische evenknie een spoedcursus heeft gekregen. Het gedrag van de grappenmaker van gisteren zou dan aantonen dat leiderschap niet is ‘aangeboren’ maar afhankelijk is van actuele context. Ik waag dat te betwijfelen. Wie goed om zich heen kijkt, kan niet anders dan zich verbazen over topfiguren in het openbaar bestuur en het bedrijfsleven die heel veel context hebben maar toch regelmatig gedwongen worden om ‘elders’ een functie en nieuwe uitdagingen te zoeken.

Zou dat soms komen omdat bij hun assessment voor de geschiktheid voor de functie nooit is onderzocht of zij hebben gespeeld in Griekse tragedies of de koningsdrama’s van Shakespeare? Of er überhaupt weet van hebben hoeveel daaruit te leren valt. De Oekraïense president wel, vermoed ik. Zijn woorden inspireren. Zijn retoriek is functioneel. Zijn mimiek doet ertoe. Zijn dilemma’s deugen. Zijn nederigheid overtuigt. Hij weet hoe dat moet, de leider spelen.

Hoog tijd om de leiderschapscursussen om te gooien. Onder het aloude motto: ‘De Hele Wereld is Toneel’ gaan straks de leiders van de toekomst het podium op. Acteren, rollen leren en personages begrijpen. Niet onder de tafel wegkruipen met je bonus maar er bovenop klimmen. Kop in de wind. En zingen, bevrijdend, uit volle borst…de diepte in. ‘’ta ra rara – oehoe – aha!

Casper Jansen

 

Photo by Kevin Schmid on Unsplash