Lichtpuntje in de keten

Op 1 november de kerstboom in huis en de lichtjes aan. Het bericht overviel me. Da’s andere koek dan de klok een uur achteruitzetten. Drastischer. Moest ik er iets van vinden, vroeg ik me af. En zo ja, wat precies? En in welke rol? Als Supply Chain denker, als elektriciteitsconsument, als geïnteresseerde in veranderingen van tradities? Of gewoon als iemand die gek is op gezelligheid. Een moeilijk te omvatten begrip, ongrijpbaar als Hollandse luchten en, naar het schijnt, lastig over te brengen naar andere talen.

Dat gezelligheidsargument is nogal dubieus. Wekt de indruk dat het in de doorsnee doorzonwoning pover gesteld is met de knusheid. Zou komen door ons doordeweekse jachten en jagen waardoor gezinnen met kinderen zichzelf in een soort efficiëntieklem hebben vastgezet waardoor er weinig puf overblijft voor het creëren van een sociabel sfeertje. Dat gevoel van leegte en gemis compenseren we liefst met lichtjes. Volgens de uitbaters van tuincentra niet zozeer om de duisternis te verdrijven maar meer om behaaglijkheid te verspreiden. Sociologen zeggen dat we licht met warmte associëren. Wat via een omwegje appelleert aan de Neanderthaler in ons. ‘Samen in de grot, veilig rond een knapperend vuur. Ja gezellig!’ Er is weinig fantasie voor nodig om die slogan te zien staan tussen de paleolithische schilderingen van herten, bizons en mammoeten in Spaanse en Franse grotten.

Wat de verklaring ook mag zijn, feit is dat de kerstshows in tuincentra steeds vroeger van start gaan. Aan een oordeel over wat daar zo feeëriek aan is, waag ik me niet. Er is al zo weinig ‘vrede op aarde’. Er zijn evenwel twee aspecten die ik graag wil belichten. Zo zou kerstverlichting bijna niets kosten omdat het led is. Ongetwijfeld waar. Maar wie z’n bijdrage aan de opwarming van de aarde laat bepalen door de geringe hoogte van z’n elektriciteitsrekening, heeft weinig begrepen van het appél dat op eenieder van ons wordt gedaan om energie te besparen. Principieel gaat het er immers niet om hoeveel het kost maar of dat het gewoon minder kan. Denk zelf van wel. Denk aan de aanschaf van een kerstboom vanwege de relatie tussen depressie en het optredende lichttekort dat in november begint. Dan levert een volledig opgetuigde kerstboom altijd nog een betere footprint op dan een vliegvakantie naar de zon.

Dat verschuivingen in lichtconsumptie laat ketenmanagers bepaald niet onberoerd. Dat niemand meer een boodschap lijkt te hebben aan de jarenlange etiquette om de kerstboom pas na Sinterklaas de huiskamer binnen te slepen, heeft immers consequenties voor de hele bevoorradingsketen. Pepernoten en kerstballen worden tegenwoordig vrijwel gelijktijdig op de winkelschappen gelegd. Nog even en de eerste bestellingen voor strooigoed, kunstsneeuw en dennennaaldshampoo moeten vóór Driekoningen worden geplaatst, willen ze nog op tijd worden afgeleverd.
Nog een geluk voor de inkopers dat oudroze, wit en zilver dit seizoen de kerstmodekleuren zijn. Zou het tomatenrood zou zijn geweest dan was de kerstomzet behoorlijk in de soep zijn gelopen. Die kleur kan alleen nog worden gebruikt voor paintballen om te schieten op wolven die mensen wel leuke dieren vinden. Wat niet de bedoeling is van de natuur.

Ondanks de snelle fluctuaties in het consumentengedrag blijven wij, van de besturing van de logistieke keten, naarstig zoeken naar houvast bij het bepalen van start- en finishmomenten. Zo zien we in ons métier, altijd al omgeven door ongewisheden, dat zelfs de kerstboom niet meer heilig is. Die moet wijken voor de Halloweenboom. Nog steeds een den of spar maar wel met de consequentie dat de boom minimaal een week voor Allerheiligen en Allerzielen te koop moet zijn. Om te worden behangen met bezemstelen, heksen, pompoentjes en nachtachtige symbolen zoals vleermuiskledij. Tot op heden – let op mijn woorden – kan weliswaar nog worden volstaan met een dubbelfunctie van de kerstboom. Gewoon, door daags na Halloween de zwarte katten en skeletjes te vervangen door engeltjes, kerstmannetjes, rendiertjes en ander gekleurde opsmuk. Maar daar neemt de gezelligheid zoekende consument volgend jaar geen genoegen meer mee. Daarom zullen volgend jaar speciale Halloweenbomen de gangpaden van tuincentra versieren. Hoe die eruitzien? Geen idee! Treurwilg misschien? Of een invasieve exoot. Nu leuk maar die over twintig jaar onze stikstofvrije natuur misschien nog een hoop last gaat bezorgen. Je weet ’t niet, hè!

Onzekerheid troef dus. Daarom pleit ik voor een vaste datum en een nieuwe traditie. Een moment die minder naar de zomer neigt en meer verbintenis zoekt met de decemberdagen. Ik doel op Sint-Maarten. Mooi tussen Halloween en Kerst in, met 5 december als waardig uitstapje. Sint-Maarten heeft goede papieren als lichtheilige. Door zijn bekendheid als mantelbezorger is een beetje ondergesneeuwd geraakt dat hij niet bang was voor een vuurtje. Ik doel dan niet zozeer op zijn gewoonte om, als pril bekeerd christen, de gebouwen van ‘heidenen’ in de fik te steken. Maar op het voorval met de man die door zijn stadsgenoten beschuldigd werd een hele woonwijk in brand te hebben gestoken.

Terecht maar hij bezwoer van niks te weten. Toen hij, achterna gezeten door zijn buren, in de eerste de beste kerk zijn toevlucht wilde zoeken, werd hij staande gehouden door bisschop Martinus, de latere Sint-Maarten. ‘Verklaar dat je onschuldig bent. Dan ontvang je bescherming van dit godshuis’ beloofde Martinus. De leugenaar verklaarde dat hij geen pyromaan was en veranderde daarop terstond in een lichterlaaiende toorts. Door dit voorval maakt Sint-Maarten aanspraak op de status van lichtheilige. En eigenlijk is dat al eeuwenlang staande praktijk. Want in delen van ons land gaat op Sint-Maarten zingende kinderen met lampions door de straten terwijl volwassenen zich uitleven met creatieve lichtsculpturen.

Daarom mijn pleidooi om niet eerder dan 11 november de lichtjes in de boom te ontsteken. Het ‘extra lange’ wachten en het koesteren van het verlangen naar het illumineren op die speciale dag, de elfde november, zal de gezelligheid alleen maar ten goede komen. En de planbaarheid van de keten op de koop toe. En zo wordt Sint-Maarten ook in de keten een lichtpuntje.

Casper Jansen

Photo by Kieran White on Unsplash