Topsy Turvy – de Britse ergernis

Altijd een lastig begrip: identiteit. Allereerst draait het bij identiteit om het verlangen te worden erkend. Zo zou het gedram over een ‘steeds hechter verbond tussen de volkeren van Europa’ wel eens de Britse ergernis kunnen verklaren. De miskenning voor het emotionele element, op grond waarvan mensen zich tot een bepaald volk rekenen.

Identiteit versus Integratie

De offensieve ratio dat het unioneren zoveel landen in staat heeft gesteld onderlinge tegenstrijdige belangen op te lossen, verliest het dan van de defensieve gevoelens over de teloorgang van authenticiteit. Want een beetje trots zijn op je eigen land, wat is daar mis mee? Op zich weinig.

De problemen ontstaan pas zodra we aan een dergelijk sentiment gaan frunniken door er een nationalistische vlonder onder te schuiven. Zonder uitzondering met het bewieroken van helden die ‘daar iets groots verrichtten’. Erkend worden, niet in het kleine maar in het grootse en meeslepende, is het parool. Wij doen dat met onzeTachtigjarige Oorlog. De Fransen met hun Revolutie. De Britten met het Empire. Wie vindt dat dit soort geschiedbeleving meer zegt over ons dan over ons voorgeslacht, heeft ongetwijfeld gelijk maar loopt tegelijk het gevaar te worden weggezet als een irritante spelbederver.

Breder perspectief

Hoe dat werkt zien we bij de Schotten. Die vinden dat hun eigenheid meer reliëf krijgt binnen de bredere Europese context dan als lid van een Verenigd Koninkrijk. Voor hun Engelse rijksgenoten is dat vloeken in de kerk; verraad aan het ‘Nieuwe Jerusalem’, het enige land buiten Palestina waar ooit het jongetje Jezus met zijn oom rondwandelde.

I’m not posh, I’m British

Apocrief? Ongetwijfeld maar dat doet weinig ter zake in een land waar de aanleg van een brug naar het kasteel van Arthur – Koning van eens en ooit, die draken versloeg en benarde jonkvrouwen redde – stof is voor verhit debat. Tel daarbij op de fierheid van Brittannia, zo machtig dat het zelfs de golven regeerde en de mythe van een natie die genoeg heeft aan zichzelf, en je krijgt een oogverblindende glans.

De illusie van een referendum

Met de nieuwste genentechnologie kunnen we exact iemands levensduur berekenen. Alleen van mensen. Niet van politieke partijen of regeringen. Dat moet de verklaring zijn waarom regeringen referenda uitschrijven. Want een referendum is een soort euthanatisch bungyjumpen. Valt het kabinet niet te pletter, dan raakt het electoraat dusdanig van de kook dat uit het oog wordt verloren waarover het ook al weer ging, dat referendum. Voorspelbaar want aan het democratisch medicijn: volksraadpleging kleven twee uiterst vervelende bijverschijnselen. Aan het begin – de vraag. De ander aan het eind – het antwoord. Daartussen zit – in slagerstermen – eenheidsworst. Quasi sappig opgediend, harde beet, droog in de mond, slecht verteerbaar. Deze politieke kiloknaller wordt verpakt in een adviserend velletje, correctieve darm of raadgevend cellofaantje.

Spijtbeleid

Probleem bij zelfbeschikking door het kiezersvolk is de erratische besluitvorming. Doordat, wat zich laat aanzien als een zoektocht naar de beste beleidsbeslissing, doorgaans neerkomt op een peiling van de staat van ontevredenheid versus tevredenheid in een land. Spijtbeleid, vijandbeelden en angstgevoelens maken referendisten tot instant-kiezers. De stembus als collectebus waarmee meningen worden opgehaald, gericht op changement in een actualiteit. Niet op de langetermijn want daar zijn immers gewone verkiezingen voor.

Deze dynamiek brengt met zich mee dat voor stemgerechtigden een referendum eigenlijk altijd correctief is. Het boeit dan niet of de volksvertegenwoordigers er een adviserend of raadgevend etiketje op hebben opgeplakt. En als de framers van professie, slecht opgewassen tegen de semantisch ongevoeligheid van hun kiezers, dan ook nog om strijd verklaren dat aan de uitkomst van de gevraagde raad of het ontvangen advies beslist correctieve consequenties zullen worden verbonden, dan is het spel op de wagen.

De Britse ergernis

Hoe dat werkt, zagen we in eigen land. En nu ook in het Verenigd Koninkrijk. Blijven we in of vertrekken we uit de Europese Unie? Op het eerste gezicht een open vraag, simpel, welhaast a-politiek. In het oude Athene zouden ze goedkeurend hun duim hebben opgestoken alvorens hun oordeel op een potscherf te krassen. Echter, doordat bij een referendum niet op de man – politicus – wordt gespeeld maar op de bal – EU – zagen de vertrekkelingen hun kans schoon. Zij maakten van Europa een regelgekke betuttelunie, waarop het Verenigd Koninkrijk alle controle verloren was. Naaiden hun campagne in een krap gesneden identiteitspak, gestreept met het krijt van witte kliffen. En pareerden aantijgingen over een ‘na ons de zondvloedmentaliteit’ met vrijhandelsvergezichten, zo wijd de wereld strekt. De boodschap: ‘Zo’n land waren we ooit, zo’n land willen we terug’ verpakt als reveil.

Opperbrexiteer Boris Johnson – verkleed als Sirene in een geestelijk juichpak – voorzag nationale vieringen, beierende kerkklokken, memoriemunten, gedenkpostzegels en vreugdevuren die, opvlammend vanaf iedere heuveltop, de herwonnen onafhankelijkheid symboliseerden. Het liep anders. De gang naar de vrijheid bleek stroever dan de vleesgeworden Robin Hood van de Brexit zo eloquent had geschetst. De parlementaire behandeling dienaangaande, beoordeelde hij als ‘één van de meest protoplasmische demonstraties van ongewerveldheid sinds het Precambrium’. Ik weet niet zeker of de portee van deze kwalificatie meteen iedereen in het hart raakte. Maar dat hij het allemaal maar niks vond, kon ook de minder goed verstaander moeilijk ontgaan.

Wordt vervolgd

Casper Jansen