Zuidwaarts

Het gebied, benoorden de Zwarte Zee, tussen de uitwaaierende uitlopers van de Wolga, sprak de Tataarse stam van de Mongolen destijds zozeer aan dat zij besloten er te blijven. Vanuit de Gouden Horde, hun hoofdstad, namen zij het Kiev-rijk over en hielden het stevig onder de knoet. Een potentaatje bij Moskou besloot van de nood een deugd te maken. In ruil voor een minimum aan Mongoolse bemoeienis inde hij hun belasting. De bewegingsvrijheid die hij zich zo verwierf, benutte hij om zijn domein – gelegen aan en tussen diverse rivieren – uit te bouwen tot een bloeiend handelscentrum. Vooral gericht op de eigen ommelanden.

Gevolg van de Mongoolse dominantie was namelijk dat de interesse te Moskou vooralsnog weinig westelijk gericht was. Ook andersom was de belangstelling niet bijster groot. Diplomaten zagen op tegen de lange barre reis. Bijkomend nadeel was dat tegen de tijd dat ze arriveerden, hun missieven niet zelden achterhaald waren. Eenmaal in Rusland liepen ze dus achter. Maar daarom niet getreurd, dacht men te Moskou. In de regio, ten zuiden, lagen de kansen voor het oprapen. Vooral na het inboeten van de Mongoolse machtspositie breidde de macht en invloed van de “Grootvorst van Moskou’ zich uit tot het territorium waarin wij het hedendaagse Rusland herkennen.

Toch zou het nog tot Tsaar Peter de Grote – u weet wel, de keizer van het Tsaar Peter-huisje te Zaandam – duren voordat de Russen serieus werk gingen maken van de ‘gouden weg naar India’. Doordat de diplomatieke contacten met de emirs in het revier van de Kaukasus nogal stroef verliepen, begon hij de Zwarte zee met andere ogen te bekijken. Ook daar golfde immers een ijsvrije toegang tot de rest van de wereld. Ongetwijfeld gestimuleerd door zijn Hollandse scheepsbouwlessen liet Peter de Grote aan de rivier de Don een vloot bouwen. Onder bevel van de Amsterdamse viceadmiraal Cornelis Cruys moest de Russische heerschappij over de Zee van Azov en de Zwarte Zee worden gevestigd.

Onbelemmerde toegang tot het ‘warme water’ mocht dan, vanuit Russisch perspectief, geen onbegrijpelijke ambitie zijn. De Turken vonden het maar niks. Wie naar de Middellandse Zee wilde moest eerst langs Istanboel. Door de Bosporus, de nauwe doorgang naar de Middellandse Zee. En dat wilden ze graag zo houden. Dan was toen en dat willen de Turken nog steeds. Dat het Tsaar Peter niet lukte de Russische aspiraties te bevredigen, wilde nog niet zeggen dat die werden opgegeven. Zo circuleerde er, lang na zijn dood, een vreemd verhaal in Europa. Vanaf zijn sterfbed zou Peter zijn opvolgers bezworen hebben om Ruslands’ historische lot: uitoefening van de heerschappij over de wereld, niet te veronachtzamen. Om te beginnen met het verwerven van de dominantie over ‘Constantinopel’ en India.

Het was Catharina de Grote die besloot die ‘gelofte’ in te lossen. Op autocratische wijze en niet gehinderd door een lustig liefdesleven begon zij met de Krim te annexeren. Om vanaf dat schiereiland de monopolie positie van de Turken te ondermijnen en op termijn de moslims helemaal te verjagen zodat na eeuwen in ‘Constantinopel’ de Christelijke Orthodoxe religie kon worden hersteld. En dan, nadat deze doelen eenmaal waren bereikt, gewoon doorstoten naar India. Het kwam er niet van. Wel was de Kaukasus een stuk meer Russisch geworden.

Het was haar zoon Paul die droom van zijn moeder nieuw leven inblies. Of misschien was het Napoleon. De ‘kleine korporaal’ vatte eveneens het plan op om India te gaan. Daar zaten de Engelsen op het pluche en hoe kon hij die imperialisten meer pijn doen dat hen hun ‘Parel in de Kroon’ afhandig te maken. Hij zag zichzelf al, ‘rijdend op een olifant en met een tulband op het hoofd’ een zegetocht door India maken. Onderdeel van dart vermetele plan was om eerst Egypte te veroveren en van daaruit door te stoten naar India.

Om de krijgskansen te vergroten, zou een aanval op twee fronten welkom zijn. En niemand was voor die eer beter geknipt dan Tsaar Paul van Rusland. Die had immers ook een gloeiende hekel aan die arrogante Engelsen. En bovendien: de aanwezigheid van de Russen in de Kaukasus betekende dat zij al in de buurt zaten. Paul zag er wel wat in. Maar Napoleon verprutste de boel toen hij besloot Rusland aan te vallen. Die veldtocht werd een enorme sof, net als overigens de eerdere Egyptische. Niet lang daarna hadden de Engelsen van de Fransen kwelgeesten niets meer te duchten. Waardoor ze de Russen bijna vergaten.

Casper Jansen

Photo by Igor Karimov on Unsplash