Koude Zijderoute en de Levertraan van Casper’s tante

Willem Barentsz probeerde al om met de Koude Zijderoute transportkosten te besparen. Casper heeft echter hele andere herinneringen aan de walvisjager die niets liever deed dan de landen die hij bezocht in kaart brengen… Namelijk de levertraan van zijn tante.

Er gaan dagen voorbij waarop ik geen tante van de koning zou willen zijn. Maar er zijn uitzonderingen. Zo had ik graag te Harlingen, in plaats van prinses Margriet, de gereconstrueerde versie van het scheepje van Willem Barentsz gedoopt. Heerlijk toch, zo’n vers geschaafd en gebreeuwd watermeubel van vijfenzestigduizend kilo puur eikenhout. Neêrlands glorie en zo! Overigens niet met champagne tegen de boeg zoals, naar ik meen, te doen gebruikelijk is, maar met een flesje levertraan.

Dat zit zo. Mijn eerste kennismaking met de man die in zijn jonge jaren niets liever deed dan de landen die hij ‘bewandelde of bezeilde’ in kaart te brengen, inclusief de ‘omlopende zeeën, wateren en strekkingen’ was allesbehalve positief. De schuld ligt bij mijn tante die opgroeide in de wederopbouwjaren na de Tweede Wereldoorlog, en voor het naar bed gaan altijd een lepel levertraan moest slikken wat gezond heette te zijn. Het ‘walgelijk spul’ kwam volgens haar uit een flesje met op het etiket een spuitende walvis. En uit het spek van die walvissen werd, nadat ze waren geharpoeneerd door de enige Nederlandse walvisjager Willem Barentsz, traan gekookt.

Dat de levertraanleverancier van de bleekneuzige babyboomers dondersgoed wist dat zijn product ‘niet te zuipen’ was, bleek wel toen er later een duurdere versie met een sinaasappelsmaakje op de markt kwam. En nog weer later een vettig glanzend amberkleurig bolletje dat naar niks smaakte zolang het meteen werd doorgeslikt en er dus niet op werd gekauwd, want wie dat deed werd meedogenloos gestraft doordat de levertraan dan alsnog die verfoeide ‘Willem Barentszreactie’ opwekte.

Mijn tante behoorde ongetwijfeld tot de slachtoffers. Ik vermoed dan ook dat haar latere strijd tegen de walvisvangst minder werd gevoed door haar bezorgdheid voor het uitsterven van dat machtige zoogdier en meer door menslievendheid. Want tegen de tijd dat ik de levertraaninnameleeftijd bereikte stond het flesje bij ons thuis niet meer in het keuken – annex medicijnkastje.

Jammer eigenlijk van die vieze levertraan, want over de oorspronkelijke Willem, zoon van Barend, is veel te vertellen. Het bekendste is hoe zijn schip tijdens zijn derde tocht naar de pool door het schuiven en stoten van het opstuwende ijs dusdanig scheef kwam te staan dat het niet meer als behuizing dienst kon doen en er niets anders op zat dan uit puur lijfsbehoud op de wal een hut te bouwen. Zowel niet als wel een koud kunstje. Wat me steeds weer verbaast hoe de, op het ijs rondscharrelende, bemanning ook na de tigtigste keer nog immer verrast kon worden door een, uit het witte niets opduikende, hongerige ijsbeer zodat in dolle paniek naar musketten, roeren, hellebaarden en bijlen moest worden gezocht om zich tegen het beest te weer te stellen.

Wat echter bij al die ontberingen raakt ondergesneeuwd, is de vraag wat Willem daar te zoeken had. Welnu, het antwoord is simpel. Ze wilden benoordenom naar China. Dat zou een veel kortere vaarweg opleveren dan om Kaap de Goede Hoop. En dus lagere transportkosten; resulterend in goedkopere goederen of hogere winsten.

Het aardige is dat die Koude Zijderoute nog steeds niet is gerealiseerd. Containerschepen uit China komen nog steeds via het Suezkanaal de Rotterdamse haven binnendrijven. Enige overeenkomst met de barre pooltocht van weleer: het aantal bemanningsleden. Bij Barentsz zeventien koppen, op de containermega’s ook zoiets of zelfs nog minder. Daarop zou ik in mijn toespraak hebben gewezen als prinses Margriet op het laatste moment verhinderd zou zijn geweest. En op die levertraan natuurlijk. Want ik vermoed zomaar dat ook zij levertraan moest slikken van koningin Juliana. Mogelijk geserveerd met een gouden lepel maar of dat de smaak gunstig heeft beïnvloed waag ik te betwijfelen.

Casper Jansen

Als eerste op de hoogte zijn van Casper’s nieuwste column? Volg ons op Linkedin.