De pepernoot in nood

Mijn vertrouwen in het sinterklaasfeest kreeg onlangs een behoorlijke knauw. Door de pepernoot. Ik bezocht een pepernotenwinkel, want die bestaan. De enige andere bezoeker was een Japanse toerist aan wie een jongeman in een soort universteitsengels probeerde uit te leggen welke rol de pepernoot speelt in onze vaderlandse traditie. De Japanner knikte op z’n Japans en, naarmate hij dat frequenter deed, werd mij duidelijk dat de arme man er geen ‘pepernoot’van begreep.

De goeie ouwe pepernoot

Door dit ‘lost in translation’-tafereel werd ik overvallen door een welhaast epifanische gewaarwording. Geen hemelse stemmen of helse bliksemschichten. Meer een verwarrend voorvoelen. In de pepernotenwinkel is de kruidnoot zichzelf niet meer. De tijd is voorbij dat die ‘goeie ouwe pepernoot’ herleidbaar was tot de nederige categorie ‘strooigoed dat in de een of andere hoek mocht worden gegooid.’ Een aanwijzing die ik niet uit mijn duim zuig maar ontleen aan de sinterklaascanon. Hieruit blijkt onomstotelijk dat, wat het betere gooi- en smijtwerk betreft, de normen niet al te strikt waren. Een ongecompliceerdheid die zich laat verklaren uit het feit dat er slechts één soort pepernoot voorradig was.

Van pepernoten naar kruidnoten

De laatste jaren is de pepernoot vrijwel onopgemerkt getransformeerd naar een up-market amuse, krokant met geglazuurde hippe smaken. Lekker ongetwijfeld. Maar niet probleemloos. Zo bereiken mij uit kringen van ketenmanagers die verantwoordelijk zijn voor de distributie van deze seizoengevoelige versnapering, zorgelijke, het gedachtegoed van Sinterklaas aantastende, signaIen. Immers, een pepernoot is nog geen pepernoot omdat er pepernoot op de winkelpui staat. Om maar meteen met deur in huis te vallen: de pepernoot is geen noot maar een koekje. Ernstiger nog is dat de meeste pepernoten in de winkel eigenlijk kruidnoten zijn. Een misverstand dat sluwheidshalve aan de mysteries rond de goedheiligman zou kunnen worden toegeschreven. Maar daar trappen alleen ketenmanagers in die hun geloof in Sinterklaas nooit helemaal hebben kunnen afschudden.

Taai-taai

De pepernoot is gemaakt van roggemeel en ziet er uit als een mislukt dobbelsteentje.De originele wordt gezoet met honing en op smaak gebracht met anijs. Geen peper. Het anijsplantje is, grappig genoeg, afkomstig uit de regio waar de kleine Nicolaas zijn eerste stapjes zette, later tot bisschop werd gewijd en wonderen verichtte waardoor hij in een reuk van heiligheid kwam te staan. De beet van de pepernoot is niet knapperig, het mondgevoel een beetje taai. Wel aangenaam. Zeg maar: taai-taai.

Koloniale waren

De kruidnoot daarentegen is harder, bros. Ziet eruit als een bolletje met een platte onderkant. In dit planoconvexe mini-koekje zitten, anders dan de naam doet vermoeden, geen kruiden maar specerijen. Kaneel, nootmuskaat, gemberpoeder, kardemom, én witte peper, dat dan weer wel. Ingrediënten die vroeger bekend stonden als ‘koloniale waren’. Jan Pieterszoon Coen kocht ze in, op z’n VOC’s; allesbehalve zachtzinnig dus. Ik voorzie dat in de sokkel van het standbeeld van de gouverneur-generaal van de Verenigde Oostindische Compagnie in Hoorn binnenkort, bij wijze van aanklacht, het recept van de kruidnoot zal worden gebeiteld. Op 5 december liggen er stille tochten, onder het neurieën van gezuiverde klaasgezangen, in het verschiet. Net zo lang tot de vieze smaak van ons koloniaal verleden, voorgoed is weggespoeld uit roomijs, cakes, speculaasjes, vla en vlaaien, én kruidnoten.

Sinterklaas zonder boot

De aard van tradities is dat zij door de tijd worden ingehaald. Eenmaal ten prooi aan maatschappelijke – en markttrends, delven ze het onderspit. Er is geen kruid tegen opgewassen. Hoe dat werkt, zien we straks in Apeldoorn. De wijze waarop aanstonds de aankomst van Sinterklaas zich zal voltrekken, lijkt de volgende bijlslag te worden aan de wortels van de sinterklaastraditie. Dit keer is de stoomboot doelwit. Voor wie op het onzalige idee is gekomen om de patroonheilige van de zeevaarders te ontvangen in een stad zonder haven, is te hopen dat zijn naam zal worden verstopt in de gemeentelijke server, gereserveerd voor topgeheime gecodeerde berichten. Anders zal hem, gelijk oudtijdse mores, roe of zak wachten.

Zie ginds komt de stoomtrein

Mogelijk om het gezegde te staven dat een ongelukkig besluit zelden alleen komt, werd in Apeldoorn besloten de bisschop op 16 november neer te zetten in een rijtuig van de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij. Nu kan het reizen per trein niet genoeg worden aangemoedigd. En toegegeven, ‘zie ginds komt de stroomtrein’ heeft evenveel lettergrepen als ‘zie ginds komt de stoomboot’. Maar wie, in een tijdsgewricht waarin alles wat dampt om gezondheidsredenen ter discussie staat, Sinterklaas in een hevig vaporiserend vervoersmiddel plaatst, plaatst willens en wetens diens hele bevoorradingsketen in een kwade reuk. Deze handelwijze riekt naar slordigheid en gebrek aan historisch besef. Een dodelijke combine voor tradities. Door de keuze voor de stoomtrein worden niet alleen de luchtwegen maar ook het imago van de oude bisschop voor eeuwig aangetast.

Voor wie zijn makkers heeft weten te bewegen hun geraas te staken, zal in de wind die door de bomen waait, het afscheidslied van Sint Nicolaas kunnen horen: ‘Ho – ho – ho!’

Casper Jansen