De filosofie van de Tompouce

De toekomst is laat, dit jaar. Gewoonlijk wordt die in januari aangekondigd, in best wel serieuze magazines en tijdens nieuwjaarsborrels. Zal dit jaar ook wel gebeurd zijn, maar die toekomst ben ik dan straal vergeten. Uit wat ik zo links en recht oppik, meen ik te kunnen opmaken dat een tweede toekomstgolf aanstaande is. In het kielzog van de luwende coronacrisis hebben futurologen, u weet wel dat zijn mensen die systematisch mogelijke toekomsten verkennen, met het oog op solide besluitvormingsprocessen, opeens het hoogste woord. 

Wat opvalt hoeveel en hoe vaak er in scenario’s wordt gedacht. Maar toekomstscenario’s zijn niets anders dan gissingen naar wat ons te doen staat als dit of dat gebeurt, gebaseerd  op extrapolaties van het heden. Terwijl het aardige van de toekomst juist is dat het zo vaak lak heeft aan wat ooit was. Strikt genomen zijn toekomstscenario’s ‘wat als’-vragen: een methode die onder historici een slechte naam heeft en voor het schetsen van de toekomst eigenlijk net zo bezwaarlijk is zoals de povere planning van het aantal vereiste IC-bedden liet zien.      

In ‘t algemeen ontwaar ik een tweedeling bij de toekomstkijkers. Bij de ‘virologische expectatieve visionairs’ overheerst de onzekerheid, die weliswaar de wetenschap eigen is, maar die toch meer dan gewoonlijk wordt gevoed door bezorgdheid voor een nog onbekendere virus en de existentiële vraag hoe ons voor te bereiden op de komst van iets – het alienscomplex – dat we niet kennen. Bij de aanhangers van het ‘gelijkhebberigheidsbeginsel’ is de stemming militanter en rigoreuzer. Daar heerst de mening dat we, alles wat niet deugt aan ons verleden – en dat is heel wat -, dienen te verruilen voor alles wat wel deugt – en dat is ook niet weinig.   

Van de toekomst wordt altijd gezegd dat mensen er diep in hun hart niet zo van houden. Het onbekende boezemt angst in, ongemak ligt in het verschiet en nostalgie gluurt om het hoekje. Ik noem dat de Tompouce-filosofie. Toen een oudere dame laatst werd gevraagd waaraan ze dacht toen zij hoorde dat  de HEMA wel eens zou kunnen verdwijnen, riep ze ‘ojee, de tompouce’. ‘Die haal ik nog elke week’ voegde ze er aan toe. Wat mij, ondanks haar stelligheid, deed twijfelen aan het constante van haar klantentrouw was of de gele mousse die tegenwoordig tussen de roze plakjes bladerdeeg te vinden is, dezelfde substantie is die er ‘altijd’ tussen heeft gezeten. Of dat dit, zoals bij de meeste andere eigentijdse tompouces een in op een onbestemd bedrijfsterrein gefabricceerde hapslikvariant is van die goeie ouwe lobbige banketbakkersroom. Als mijn vermoeden juist is, dan begrijp ik de verzuchting dat ‘vroeger alles beter was’ opeens wat beter. 

Die hang naar een verbeeld verleden zien we ook terug in de populariteit van een Turkse voorspeller die een app in roulatie heft gebracht waarmee jouw toekomst wordt voorspeld op basis van koffiedik. Stuur een foto met het bezinksel uit je koffiekan, voeg daar je leeftijd, geslacht, burgerlijke staat en huidige job aan toe en binnen een kwartier weet je wat je te wachten staat. In het Turks schijnt dat ‘koffie geserveerd door engelen’ te heten. Maar, volgens de koffiedikkijkkijker, bestaat ‘zijn helderziendheid’ uit doodgewone humane algoritmes, gebaseerd op data die werden ingevoerd door een psycholoog, dramaturg, IT-specialist en een auteur. 

Als die combinatie zich van niets anders bedient dan deze data – en er dus niet stiekem wordt gesjoemeld met verborgen bronnen – dan kan zo’n programma eigenlijk weinig anders dan de levens- of carrièrelijn van de desbetreffende persoon doortrekken. In de trant van: de toekomst lijkt op het heden, alleen een beetje meer’. En daarin schuilt, mijn inziens, precies het gevaar van deze app. Want dan hoeft niemand meer op zoek te gaan naar wie hij of zij eigenlijk is terwijl het tevens uitsluit dat iemand, na het drinken van een kopje ‘AI-koffie’, tegen zichzelf zal zeggen: ‘weet je wat, ik ga het dit keer echt heel anders aanpakken….’ 

Het sluwe destructieve aan deze app is dat het de koffiedrinker, zowel de ogenschijnlijke loser als de ogenschijnlijke winnaar, vastpint op diens verleden en daaruit een bevestigend doorkijkje naar morgen extrapoleert. Met behulp van goed gegokte spreuken en clairvoyance in de trant van: ‘U ontmoet binnenkort een lange, goedlachse vreemdeling’. 

Wie echter negeert dat de tompouce van gisteren anders smaakte dan die van vandaag en de toekomstige tompouce weer anders dan de huidige en daarmee de persoonlijke groei ontkent die mensen doormaken op hun weg naar de toekomst, komt vroeg of laat gegarandeerd op de koffie.   

Casper Jansen