James Bond deed het voor de koningin

James Bond is dood. Of preciezer geformuleerd: Sean Connery is overleden. Afgelopen najaar overleed hij in zijn slaap. Van zijn negentig levensjaren is hij zestig jaar geheimagent geweest.

De Schotse acteur speelde de rol van James Bond in slechts zeven van de inmiddels vijfentwintig films. Toch is hij voor de bioscoopbezoekers die in 1961 naar de première van Dr. No gingen, dé spion gebleven. Iemand die in dienst van de staat een ander iemand – en zonodig meer iemanden – mocht dood maken. James Bond had er zelfs een speciaal vergunning voor. Samen met minimaal zes anderen. In hun dossier bij personeelszaken van MI6 werden zij opgevoerd als nummer, met twee nullen ervoor. Bureaucratischer kan haast niet.

In veel andere dienstbetrekkingen zou dit ongetwijfeld tot protest leiden. Want wie wil er nu een nul worden gevonden? Laat staan een dubbele zero. ‘Ik ben geen priklimonade!’ Maar bij de Engelse Militaire Inlichtingendienst, sectie 6, gelieerd aan het ministerie van Buitenlandse Zaken, lag dat anders. Daar waren de twee nullen bedoeld als dispensatie, voor het geval je een medemens moest vermoorden – hetzij uit zelfverdediging of omdat het gewoon beter was voor de maatschappij, de wereldorde of een ander nobel klinkend argument. Niet leuk maar het moest, en het mocht.

Het heeft me altijd geïntrigeerd waarom de betekenis van die cijfercombinatie zo weinig vragen opriep. Strikt genomen mogen politiemensen en soldaten dat ook, mensen doodmaken. Zij doen dat in dienst van de staat want de overheid bezit in een democratie het geweldsmonopolie. James Bond was dus óók gewoon een ambtenaar. Zij het met een ruimere onkostenvergoedingen en uitgesproken opvattingen over hoe een martinicocktail diende te worden gemixt en gedronken. Allebei zaken die je niet direct met het ambtenaarbestaan associeert. Dus waarom dan toch die mysterieuze ‘license to kill’?

Ik denk dat het verschil ‘m zit in de dubbele betekenis – dubbelhartigheid, zo men wil – van het spionnenwerk. Spionnen doen iets wat niet mag en als ze betrapt worden, rest hen weinig anders dan de vijand uit de weg te ruimen. Mondje dicht. Een moord plegen als rigoureuze manier van ontkenning. Vanwege het geheime karakter heeft het immers weinig zin om de tegenstanders in de boeien te sluiten en voor de rechter te slepen. Dan lapt de ene wetsovertreder immers de andere erbij. Rechtstatelijk wellicht een fraaie figuur. Maar er is ook nog zoiets als staatsraison, de opvatting dat het, ter wille van een nog groter belang dan de waarheid en de openbaarheid, soms beter is als wij, burgers, niet alles te weten komen over de handel en wandel van de boven ons gestelden. Deze dubbele moraal maakt het tevens begrijpelijk waarom MI6 – ook toen iedereen wist wat het was, wat ze uitspookten en waar hun hoofdkwartier gevestigd was – lange tijd doodleuk ontkenden dat ze überhaupt bestonden.

Dit zijn wellicht beschouwingen die truckdrivers goed kunnen gebruiken om de tijd te doden als ze onverhoopt in de file komen te staan, op weg naar het Verenigd Koninkrijk. Maar voor wie minder geneigd is om de dreigende Brexitbravoure in filosofisch perspectief te plaatsen, kan de superspion toch een hoopvol baken zijn vanwege de logistieke capriolen die hij heeft uitgehaald. Van de Aston Martin, met gadgets die in de jaren zestig op z’n best als futuristisch en op z’n minst als fantastisch werden betiteld, tot de onzichtbare BMW met remote control van enkele jaren geleden. En alles waarin of waarmee, ertussendoor, werd gereden, gevlogen en gedreven. Van de vintage Bentley tot gyrocopters en van rare treinen tot een surfboard met explosieven. En niet te vergeten de parachutes waarmee de koningin van Engeland en ‘haar geheimagent’ naar beneden kwamen om de Olympische Spelen in Londen te openen.

En dat is nog maar een kleine greep uit het arsenaal van Q-branche, de bedenkers van al die leuke bewegende en andere, meer levensbeëindigende, hebbedingen. Om de tijd te doden – een metafoor die James Bond zou aanspreken, dunkt me – adviseer ik onze logistieke collega’s op de trucks naar Groot-Brittannië, om alle Bondfilm – vehikels in gedachten de revue te laten passeren. En mocht die parade aan heerlijke, vindingrijke en handige transportmiddelen voorbij zijn en de file nog niet. Laat je dan niet op de sleeptouw nemen door de moorddadige mogelijkheden van die dubbele nul. Maar denk aan thuis. Dan weet je tenminste voor wie je het allemaal doet!

Casper Jansen

Photo by thomas gray from FreeImages