Toen Taiwan Formosa heette

Hoe zal ik het noemen? De windmolens van de geest? Hoe dan ook, de wieken begonnen op volle toeren te draaien toen mij werd verteld hoe ik het best – best in de betekenis van de kleinste footprint – naar een vakantiebestemming kan reizen. Vooropgesteld dat die enigszins in de buurt is, in Schotland bijvoorbeeld. Lekker dichtbij. Maar toch ook weer te ver voor een klimaatmars of voor een elektrisch transportmiddel.

Door zo’n beperking in de keuze van groen transport rest vakantievierders of conferentiegangers weinig anders dan het vliegtuig: vlug en voordelig. Of de trein, comfortabel doch prijzig. De mogelijkheid van een trip naar Alba met eigen auto, via de veerboot naar de overkant, was me ontgaan. Gewogen op de klimaatbascule een verrassende optie. Zij het niet geheel straffeloos, want naar Glasgow is het dan nog een heel eind links rijden.

Waarschijnlijk door al dat varen over de baren zwiepten de wentelwieken van mijn brein een paar zeemijlen verderop, naar de Zr (= zijner) Ms (= majesteits) Evertsen. Het fregat, momenteel op de thuisreis, na een training missie in de Zuid-Chinese Zee, is vernoemd naar Jan Evertsen, een Zeeuwse vechtjas die het tot admiraal schopte. Zo’n echte Gouden Eeuw-carrière die patriottistische harten sneller doet kloppen. De meeste zeeslagen die hij uitvocht, waren handelsoorlogen, gehuld in een nationalistische matrozenkiel. Zoals toen hij met vier schepen wist te verhinderen dat een eskader van 27 Duinkerker kapers de Spaanse munten aan boord van de zilvervloot van Piet Hein in hun zak zouden steken. Het zal niet per se op zijn bucketlist hebben gestaan, maar toen zijn wens om ‘voor het vaderland te mogen sterven’ door een kanonskogel in vervulling ging, kon hij niet meer stuk. Het leverde hem menige straatnaam in een Zeehelden-buurt op.

Ik twijfel er niet aan dat de bemanning van de ‘Evertsen’ bestaat uit kerels van stavast en mannen met baarden, zoals Jan-Piet, Joris en Corneel. Echter sedert mij regelmatig wordt ingewreven dat wat de VOC in ‘de Oost’ verrichtte minder ‘groots’ was dan wat ik uit brave geschiedenisboekjes had opgestoken, schrik ik toch wat eerder van berichten over onderdelen van de Nederlandse oorlogsvloot die in den vreemde aan het oefenen is. En helemaal als dat in de buurt van Taiwan gebeurt. Want, oefenen voor wat?

Het enige wat ik kan bedenken, is het veiligstellen van de toeleveringsketen van halfgeleiders. Zoals algemeen bekend, begint die in Taiwan en eindigt deze, wat mij betreft, in de Nederlandse maakindustrie. Een door en door vreedzame missie derhalve. Gelukkig maar want in de Zuid-Chinese Zee ging het er ooit heel anders aan toe; tijdens de jubeljaren van de VOC.

De Portugezen arriveerden veel eerder in de Aziatische wateren dan de Nederlanders. Ook op Taiwan. Vonden ze prachtig: Formosa, op z’n Portugees. Het was evenwel niet de schoonheid als wel de strategische ligging die tot groot enthousiasme leidde. Ideaal voor een knooppuntfunctie in een netwerk van handelsroutes. Eerst wilde de VOC zich in die kontreien op een paar andere eilandjes vestigen, maar dat zag de Chinese keizer niet zitten. Tegen Taiwan bestond geen bezwaar.

Volgens de Chinezen woonden daar mensen die soortgenoten aten. Wie er zulke barbaarse culinaire gewoonten op na hield, kon geen Chinees zijn. Meer een omgeving voor die ‘roodharige duivels’. Het duurde nog wel even voordat de tegenstribbelende eilandbewoners, volgens beproefde VOC-praktijk, onder het Neerlans juk waren gebracht. Na imperialistische orde op zaken te hebben gesteld, begon de handel in zijde, bukskin, porselein, koper, zout en rijst dan ook volop te floreren.

Om de handelsroutes te beschermen – wat in die tijd min of meer neerkwam op enteren en de lading in beslag nemen of het naar de bodem schieten van schepen van de concurrent – ging de VOC in zee met Chinese piraten die in eigen land op de zwarte lijst stonden. Aan die samenwerking kwam een einde toen een piratenkapitein besloot om van vaandel te wisselen en de Chinese keizer voorstelde om Taiwan voor hem te veroveren. Gezien de lucratieve staat waarin de VOC het eiland had gebracht, had de keizer daar wel oren naar. En zo geschiedde. Fort Zeelandia viel. En zo werd Taiwan voor het eerst toegevoegd aan China.

Ik neem zonder meer aan dat de opvarenden van de ‘Evertsen’ die geschiedenis gebrieft hebben meegekregen. En ook dat de geschiedenis zich vaak herhaalt maar nooit op dezelfde manier. Zo heeft Taiwan, een eilandje met een zelfstandige regering op circa 200 zeemijlen uit de kust van het Chinese vasteland, geen zijde of porselein in de aanbieding maar chips. Essentiele onderdelen van zo’n beetje elk apparaat of voertuig tegenwoordig zonder welke economieën – ook die van China – letterlijk tot stilstand zijn veroordeeld. Niet voor niks heeft de Amerikaanse president Joe Biden besloten om Taiwan uit te nodigen voor een grote democratie-top in december.

En ongetwijfeld ook om die reden wil China die Taiwanese kennis tot inclusieve Chinese knowhow maken. De vergelijking met de relatie tussen het Chinese keizerrijk en de bestuurders van de VOC, als representanten van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, dringt zich op. Voerden in de zeventiende eeuw de Nederlanders de piratenvlag, als dat zo uitkwam. Nu ziet het er naar uit dat China die wil laten wapperen.

Van Chinezen wordt verteld dat zij hedendaagse gebeurtenissen makkelijk in een historisch perspectief van eeuwen plaatsen. Een aanvaring tussen Chinese en Nederlandse vaartuigen in oorlogstooi zou zomaar die historiciteit kunnen oprakelen. Daarom denk ik dat wij, ketenmanagers, er de voorkeur aan zouden hebben gegeven om bij de Straat van Taiwan heel symbolisch met een leeg containerschip rondjes te varen. Net zo lang tot de chips weer ordentelijk worden verscheept, aankomen op de geplande momenten, voor een normale vrachtprijs. En, laten we eerlijk zijn, voor het bevorderen van deze logistieke ‘Hollands Glorie’ zijn schepen als de ‘Evertsen’ gelukkig ongeschikt.

Casper Jansen

Photo by Thomas Tucker on Unsplash