Wat weet u van Jemen? (7)

Koning Salomo wilde naar Ophir om goud te mijnen. Waar dat precies lag, wist hij niet. Ergens bij Jemen, aan de overkant, zei men. Ook toen al een goede reden om macht te hebben over de toegang tot de Rode Zee. De mare van een rijke vorstin uit Jemen die op weg was naar Jeruzalem, was haar vooruitgesneld. Na aankomst van de koningin van Sheba hoorde Salomo tot zijn consternatie dat zij de voeten had van een geitje. Daar moest de Koning van Israël het fijne van weten. Maar hij kon haar moeilijk vragen even haar rokken op te tillen.

Zijn vizier opperde om rond zijn troon een kristallen vloer aan te leggen die oogde als een vijver, gevuld met water. Bij de ontvangst zou hij haar gebaren naar voren te treden voor de traditionele omhelzing. Bilqis, in de veronderstelling dat zij door het water moest waden, zou dan haar rokken optillen en op blote voetjes op hem toe lopen. De koningin, die de drijfveer van haar gastheer niet kende maar wist hoe verzot hij was op raadseltjes, besloot het spelletje mee te spelen. Geheim onthuld. Daarna moet de vonk tussen die twee zijn overgesprongen want de kronieken berichten over een zoon die zij hem schonk, en niets over een ontharingscrème dat hij haar zou hebben gegeven, bij wijze van afscheidscadeau.

Het leuke aan legenden is om te proberen de kern van waarheid er aan te ontfutselen. Als het niet het erotisch onderonsje is geweest dat de koningin met de ‘vloed van haar kamelen, beladen met de fijnste reukwaren, edelstenen, goud’ en stekjes van de balsemboom uit eigen gaard, naar Israël deed reizen, waarom met kwam ze dan wel? Betere handelsbetrekkingen? In dat geval zou het een officieel staatsbezoek zijn geweest.

In die tijd nam Israël op de wierookroute een bescheiden plaats in. De meeste aanvoerwegen hielden op bij de Israëlische grens. Salomo wilde daarin verandering brengen door vanaf een haventje aan de Rode Zee, gelegen op een vorkpunt van de landengte die het doorvaren naar de andere zee verhinderde, een binnenlandse transportader aan te leggen naar de Middellandse Zeekust. De koningin voelde feilloos aan dat als haar karavanen – trekkend over de ‘wierookstraat’ langs de westelijke rand van de woestijn – voortaan rechtstreeks op dat Israëlische traject zouden aantakken, dat zo’n ommezwaai ook haar geen windeieren zou leggen. Want, als zij het met Salomo op een akkoordje kon gooien, konden haar karavanen Petra, dat welhaast onvermijdbare distributieknooppunt, straal passeren. Het zou haar onderneming verlossen van dure op – en overslagfaciliteiten, afgetroggelde protectiekosten en tussenhandelaren die je het vel over de neus haalden. Kortom, een win – winsituatie.

Via genereus betaalde informanten wist Bilqis wat de zwakke plek van Salomo was. Hij wilde van de tempel te Jeruzalem het meest vermaarde heiligdom in de wijde omtrek maken. De koningin had zelfs de receptuur van het brandoffer voor zijn godshuis achterhaald. Een melange van fijngewreven geurige kruiden, storaxbalsem, onyx, Perzische hars, nog andere kruiden en wierook, vermengd met zout. Bij de waarschuwing dat het reukwerk zo hoogheilig was dat ‘iemand die het namaakt om van de geur te genieten, uit zijn volk zal worden verwijderd’ had ze haar schouders opgehaald. Zij calculeerde dat zijn vertedering, na het uitpakken van een kant – en klare offerande, ruimschoots zou opwegen tegen de ergernis dat het ‘geurgeheim van de tempel’ op straat lag.

Hoewel het narratief van die transportdeal best eens waar zou kunnen zijn, valt niet uit te sluiten dat er nog hogere belangen meespeelden. Het bronnenmateriaal uit de regeerperiode van Salomo zet aan tot twijfelmoedigheid. Aan de ene kant wekt de overvloed aan details eerder argwaan dan vertrouwen terwijl anderzijds de veelvuldige vaagheden eerder doen denken aan opzettelijke feitenverdoezeling dan aan geheugenverlies. Vegen we kronieken, annalen, manuscripten, papyrussen, gebeitelde inscripties en zinsneden op potscherven op een hoop, dan zou het bezoek van die beeldschone koningin best wel eens een dekmantel kunnen zijn geweest voor een politieke samenzwering.

Ten zijden van Egypte lag Punt. Uit dat land – Ethiopië? Somalië? – importeerden de Egyptenaren onder meer geurstoffen die over de oceaan werden aangevoerd. Vanwege de hoge transportkosten bedacht de Farao van Egypte dat het stukken voordeliger was om, in plaats van wierook te kopen, de bomen en struiken zelf te kweken. Dat zijn agrarische coup geen succes was geworden, betekende niet dat Punt uit de gratie was. Er viel nog steeds veel te halen. Goud bijvoorbeeld. Zelfs zulke enorme hoeveelheden dat Punt wel eens werd vereenzelvigd met Ophir, het goudland dat zuidelijker langs de kust of dieper in het Afrikaanse binnenland moest worden gezocht.

Op zo’n goudmijn had Salomo zijn zinnen gezet terwijl de koningin dolgraag van de nauwe zeestraat tussen Punt en haar land een gecontroleerde passage wilde maken voor alle transitohandel. Hun overlappende ambities vonden elkaar in een gemeenschappelijke routekaart. Salomo ging voortvarend te werk. In Libanon bestelde hij bouwpakketten voor vijf schepen. Het scheepstimmerhout werd naar de Rode Zee gesleept en daar in elkaar gezet. Het heeft er alle schijn van dat de investering in een oorlogsvloot beide geliefden de winst bracht die ze ervan verwachtten. In ieder geval werd hun zoon de eerste keizer van Ethiopië.

Zoeken naar iets wat mogelijk niet bestaat, blijft altijd lastig. Het werd Salomo evenwel makkelijk gemaakt doordat hij, na de verovering van Punt, voor zijn goudbehoefte niet langer was aangewezen op ‘zijn’ mijnen in Ophir. De in- en uitgang tot de Rode Zee fungeerde als sluis. Doordat bij iedere doorsteek hoge toltarieven moesten worden afgetikt, ontviel de noodzaak een eigen goudader te exploiteren; in Ophir of waar dan ook. Wie de macht had over de toegang tot de Rode Zee had immers goud in handen.

Casper Jansen

Photo by Fahd Ahmed on Unsplash